Tác giả Wolfgang Borchert

Wolfgang Borchert sanh ngày 20 tháng 5 năm 1921 tại Hamburg, mất ngày 20 tháng 11 năm 1947 tại Basel (Thuỵ Sĩ), là nhà văn, nhà thơ và nghệ sĩ sân khấu. Tác phẩm của ông ngày nay được đưa vào giảng dạy trong các trường trung học ở Đức, là những ví dụ tiêu biểu cho dòng văn học đổ nát "Trümmerliteratur" (hay dòng văn học tàn phá - Kahlschlagliteratur) sau chiến tranh.

Năm 1941, ngay sau khi vừa tốt nghiệp trường nghệ thuật sân khấu, Borchert bị động viên vào Lực lượng Vệ quốc của Đức quốc xã và bị điều về mặt trận miền Đông. Tại chiến trường Smolensk ông bị thương ở bàn tay trái. Ngón tay giữa bị phẫu thuật cắt bỏ. Tháng 7 năm 1942, Borchert bị đưa ra toà án binh Nürnberg với tội danh "Tự huỷ hoại thân thể" cùng mức án tử hình. Ông được toà án tha bổng nhưng sau đó lại bị truy tố về tội chỉ trích chống đối chính quyền bằng nhiều hình thức: thơ, văn, thư từ, kịch bản sân khấu. Borchert bị chính quyền Phát xít bắt giam nhiều lần và bị đưa trở ra chiến trường trong tình trạng thương tật và bệnh hoạn. Tháng 3 năm 1945, tại phòng tuyến ở Frankfurt, ông bị quân đội đồng minh bắt làm tù binh. Khi tù binh Đức quốc xã được chuyển giao cho quân đội Pháp, Borchert trốn khỏi đoàn xe tải tù. Ông lê tấm thân suy kiệt và bệnh tật trên suốt con đường bộ dài 600 cây số để trở về lại thành phố quê hương.

Trong quãng đời ngắn ngủi còn lại sau chiến tranh, bằng một nỗ lực kiên cường và một khát vọng sống mãnh liệt, Borchert không ngừng cố gắng vượt qua bệnh tật và đau đớn để đến với công việc. Các tác phẩm văn chương nổi tiếng của Borchert được sáng tác vội vã trong những ngày từ sân khấu chuyển sang giường bệnh, từ giường bệnh về lại sân khấu.  Ngày tháng cô đơn cuối cùng ở nhà thương Babel, trong những cơn động kinh và tình trạng xuất huyết nội tạng, Borchert vẫn miệt mài viết. Dann gibt es nur ein là tác phẩm phản chiến nổi danh và cũng là tác phẩm cuối cùng của ông.

"Du. Mutter in der Normandie und Mutter in der Ukraine, du, Mutter in Frisko und London, du, am Hoangho und am Mississippi, du, Mutter in Neapel und Hamburg und Kairo und Oslo - Mütter in allen Erdteilen, Mütter in der Welt, wenn sie morgen befehlen, ihr sollt Kinder gebären, Krankenschwestern für Kriegslazarette und neue Soldaten für neue Schlachten, Mütter in der Welt, dann gibt es nur eins:
Sagt NEIN! Mütter, sagt NEIN!"

 

Mẹ. Người mẹ Normanndie và người mẹ Ukraine, mẹ, người mẹ Frisko và London, mẹ, ở Hoangho và ở Mississippi, mẹ, người mẹ Neapal và Hamburg và Kairo và Oslo - người mẹ trên các châu lục, người mẹ trên thế giới, nếu ngày mai chúng nó ra lệnh, mẹ phải sanh ra trẻ em, sanh ra y tá cho các quân y viện và sanh ra những chiến binh cho những cuộc tàn sát mới, này hỡi người mẹ trên thế giới, thì chỉ có một điều:

Hãy nói KHÔNG! Mẹ ơi, hãy nói KHÔNG!

 

*

Ngày 21 tháng 11 năm 1947, tin buồn đến với khán giả thành phố quê hương Hamburg, trong đêm vở kịch Draußen vor der Tür (Ngay ngoài cửa) lần đầu được trình diễn trên sân khấu và thành công rực rỡ. Borchert đã qua đời một ngày trước đó, ở tuổi 26.

Bằng kinh nghiệm chiến trường, bằng những ngày đói khát, bệnh tật cận kề cái chết, bằng ý thức phản chiến mãnh liệt - Borchert viết về bộ mặt thật kinh hoàng của chiến tranh, viết về những tâm hồn tổn thương tan nát, viết về thân phận đọa đày khốn cùng của con người. Và, Borchert viết những cái chết hoàn toàn vô nghĩa. Câu văn đơn giản ngắn gọn, bỏ qua những ràng buộc ngữ pháp, đôi lúc vỡ vụn. Bài văn mang dáng vóc của một bài thơ vận chuyển theo nhịp điệu, tốc độ và sự dồn nén. Như những tác phẩm thuộc dòng văn học đổ nát khác, chúng thường không có khởi đầu và cũng không có kết cuộc, chúng mang bộ mặt phẳng lì vô cảm trên một thân thể thương tật hấp hối.

*********

Lời tri ân Borchert

Thưa tiên sinh,

tôi mạo muội dịch ba tác phẩm của tiên sinh để giới thiệu với độc giả Việt Nam: một khuôn mặt tiêu biểu của dòng văn học đổ nát, một ý thức phản chiến quật cường và một khát vọng tự do. Ba bản dịch này phải trải qua bảy tháng dài hoang mang lo nghĩ, bởi vì tôi không chắc là mình có hiểu rõ được tâm tình của tiên sinh hay không. Nhiều đêm liền, tôi giam mình ngồi trong bóng đêm. Giữa lòng chiến hào đổ nát. Ngoài kia súng đạn vang rền. Những con người cầm súng bắn vào những con người không quen biết. Những con người gục ngã ngay trong chiếc hố mình vừa mới đào. Những bộ xương trắng phơi trên tuyết trắng. Những kẻ vì cái chết của đồng loại mà được phong thưởng. Trong bóng tối hãi hùng ấy, lời thì thầm của tiên sinh làm tôi thức tỉnh:

"Và còn một kẻ nữa - HẮN ĐÃ RA LỆNH."

Thưa tiên sinh,

những ngày được "làm quen" với tiên sinh tôi ngẫm ra một điều: sự giản dị và chân thật trong văn chương là con đường ngắn nhất để đi vào tâm hồn người đọc. Cảm ơn đoạn đường đã được đồng hành cùng tiên sinh. Sau này nếu có chia tay nhau trên những nẻo đường tự do trùng điệp, những kỷ niệm giản dị và chân thật ấy vẫn mãi khắc sâu trong lòng.

Lưu Thuỷ Hương