Ban đêm chuột cũng ngủ

Truyện ngắn Wolfgang Borchert
Bản dịch Lưu Thủy Hương 

*

Trên bức tường hiu quạnh cái miệng cửa sổ trống rỗng ngáp dài trong ánh chiều sớm rực màu tím đỏ. Từng đám mây bụi đong đưa qua những đống xương cốt ống khói vươn cao ngất ngưởng. Hoang mạc gạch đá chìm dần vào giấc ngủ.

Nó nhắm mắt lại. Trời bỗng nhiên thêm tối. Cảm giác ai đó đang đi đến và rồi đứng trước mặt nó, trong tối tăm, trong tĩnh lặng. Giờ thì họ tóm được mình! Nó nghĩ. Nhưng khi hé mắt ra nhìn nó chỉ thấy đôi chân với hai ống quần sờn cũ. Mà chân thì cong đến độ có thể nhìn xuyên qua khoảng trống ở giữa. Nó đánh bạo lướt mắt lên phía trên ống quần và nhận ra một người đàn ông lớn tuổi. Ông ta cầm một con dao và xách một cái giỏ. Mấy ngón tay có dính chút xíu đất. Cái gì đây, cháu ngủ ở chỗ này à? người đàn ông hỏi và nhìn từ bên trên xuống mớ tóc bù xù. Jürgen nheo mắt nhìn vầng thái dương giữa đôi chân người đàn ông và nói: Không, cháu không ngủ. Cháu phải canh chừng ở đây. Người ấy gật đầu: Cho nên cháu phải có một cây gậy lớn như vậy? Dạ đúng, Jürgen mạnh dạn trả lời và cầm chắc cây gậy.
Mà cháu canh chừng chuyện gì?
Cháu không nói ra được. Nó giữ chặt lấy cây gậy bằng hai tay. Chắc canh tiền chứ gì? Người đàn ông đặt giỏ xuống và lau con dao qua lại trên mông quần.
Không, không phải vì tiền đâu, Jürgen khó chịu nói. Vì một cái hoàn toàn khác.
Vậy à, thì cái gì?
Cháu không nói được. Chỉ là một cái khác thôi.
Ừ, thì thôi vậy. Cho nên ông cũng sẽ không nói cho cháu biết, ông có thứ gì trong giỏ. Người đàn ông dùng chân đá vào cái giỏ và xếp con dao lại.
Phì, mình có thể đoán được cái gì trong giỏ, Jürgen kiêu ngạo nghĩ; thức ăn cho thỏ chứ gì.
Ôi, đúng rồi! người đàn ông kinh ngạc nói; thật là một chàng trai lanh lợi. Cháu bao nhiêu tuổi?
Chín.
Ôi chao, thử nghĩ xem, chín tuổi rồi đó. Vậy cháu cũng biết ba lần chín là bao nhiêu?
Chắc luôn, Jürgen nói, và để câu giờ, nó cù cưa: Quá dễ mà. Rồi nó nhìn xuyên qua cặp chân của người đàn ông. Ba lần chín, phải không? nó hỏi lại. Là hai mươi bảy. Cháu tính được ngay.
Đúng rồi, người đàn ông nói, và ông cũng có chừng đó con thỏ.
Jürgen tròn miệng: Hai mươi bảy con?
Cháu có thể xem chúng. Nhiều con còn nhỏ tí xíu. Cháu muốn xem không?
Nhưng cháu không thể. Cháu phải canh chừng, Jürgen lưỡng lự nói.
Lúc nào cũng canh sao? người đàn ông hỏi, kể cả ban đêm?
Ban đêm cũng vậy. Mọi lúc. Mọi khi. Jürgen ngước nhìn đôi chân cong. Kể từ hôm thứ bảy, nó thì thầm.
Vậy cháu không về nhà sao? Cháu cũng phải ăn chứ.
Jürgen nhấc một viên đá lên. Ở đó có nửa miếng bánh mì. Và một cái hộp thiếc.
Cháu hút thuốc? người đàn ông hỏi, cháu có tẩu thuốc không?
Jürgen nắm chặt cây gậy của mình và nói yếu ớt: Cháu rê thuốc. Cháu không thích tẩu.
Tiếc quá, người đàn ông cúi xuống cái giỏ, lẽ ra cháu có thể xem đám thỏ. Đặc biệt là mấy chú thỏ đực. Biết đâu cháu lựa được một chú. Vậy mà cháu lại không thể rời khỏi đây.
Không, Jürgen buồn rầu nói, không không.
Người đàn ông cầm giỏ và đứng thẳng lên. Ai chà, nếu cháu phải ở lại đây - tiếc quá. Và ông ta quay đi. Nếu ông không tố cáo cháu, Jürgen nói theo vội vã, đó là vì mấy con chuột cống.
Đôi chân cong quay trở lại một bước: Vì đám chuột cống?
Dạ. Chuột ăn xác chết. Xác người. Tụi nó sống bằng cách đó.
Ai nói như vậy?
Thầy giáo của tụi cháu.
Và bây giờ cháu canh chừng mấy con chuột? người đàn ông hỏi.
Không phải canh mấy con chuột! Rồi nó nói thật khẽ khàng. Em trai của cháu, nó đang nằm dưới đó. Ở đằng kia. Jürgen dùng gậy chỉ vào những bức tường sụp đổ. Nhà của tụi cháu bị trúng một trái bom. Đột nhiên ánh sáng dưới tầng hầm biến mất. Và nó cũng biến mất. Cả nhà cứ gọi mãi. Em nhỏ hơn cháu nhiều. Chỉ mới bốn tuổi. Em vẫn còn ở đây thôi. Em nhỏ hơn cháu rất nhiều mà.
Người đàn ông nhìn từ bên trên xuống mớ tóc bù xù. Bỗng rồi ông nói: Vậy đó, thầy giáo không dạy các cháu là chuột ngủ vào ban đêm hay sao?
Không, Jürgen thì thầm và đột nhiên trông nó rất mệt mỏi, thầy của cháu không dạy như vậy.
Hừ, người đàn ông nói, giáo viên gì mà không biết chuyện đó. Buổi tối chuột cũng ngủ chứ. Buổi tối cháu có thể an tâm về nhà. Buổi tối chuột luôn luôn ngủ mà. Khi bóng đêm kéo đến, thì tụi nó đã ngủ rồi.
Jürgen lấy gậy xới những cái hốc nhỏ trong đống gạch đổ. Nhiều cái giường nhỏ, nó suy tưởng, tất cả đều là những cái giường nhỏ. Rồi người đàn ông nói (và đôi chân cong của ông ta lúc này rất bồn chồn): Cháu biết không? Bây giờ ông sẽ đi cho thỏ ăn thật nhanh, và khi trời tối ông sẽ đến đón cháu. Có thể ông mang đến một con thỏ. Một con thỏ nhỏ, cháu nghĩ sao?
Jürgen tạo ra những hốc nhỏ trong đống đổ nát. Nhiều con thỏ nhỏ. Trắng, xám, trắng xám. Cháu không biết, nó thì thào và hướng về đôi chân cong, nếu tụi nó thực sự ngủ vào ban đêm.
Người đàn ông leo qua bức tường đổ rời xa con đường. Dĩ nhiên, từ xa ông nói với lại, thầy giáo của cháu nên nghỉ việc, nếu anh ta không biết điều đó.
Jürgen đứng dậy và hỏi: Nếu cháu có thể lấy một con? Thì chắc là một con màu trắng?
Ông sẽ cố gắng, người đàn ông la lên khi đã rời xa, nhưng cháu phải đợi cho tới lúc đó. Ông sẽ đi về nhà với cháu, có nghe không? Ông phải nói cho cha của cháu biết cách đóng một cái chuồng thỏ. Cha con cháu phải biết cách.
Dạ được, Jürgen gọi theo, cháu đợi. Cháu còn phải canh chừng cho tới khi trời tối. Chắc chắn là cháu đợi. Rồi nó kêu: Ở nhà cháu cũng còn ván, ván thùng.
Nhưng người đàn ông không nghe thấy nữa. Ông đi về phía mặt trời với đôi chân cong vòng. Mặt trời đã đỏ màu chiều muộn và rồi Jürgen có thể nhìn thấy vầng thái dương qua hai cái chân thật là cong. Và rồi chiếc giỏ lắc lư qua lại rộn ràng. Trong giỏ có thức ăn cho thỏ. Thức ăn cho thỏ màu xanh, phảng phất màu xám của đổ nát.

*

Nachts schlafen die Ratten doch

Das hohle Fenster in der vereinsamten Mauer gähnte blaurot voll früher Abendsonne.

Staubgewölke flimmerten zwischen den steilgereckten Schornsteinresten. Die Schuttwüste

döste.

Er hatte die Augen zu. Mit einmal wurde es noch dunkler. Er merkte, daß jemand gekommen

war und nun vor ihm stand, dunkel, leise. Jetzt haben sie mich! Dachte er. Aber als er ein

bißchen blinzelte, sah er nur zwei etwas ärmlich behoste Beine. Die standen ziemlich krumm

vor ihm, daß er zwischen ihnen hindurchsehen konnte. Er riskierte ein kleines Geblinzel an

den Hosenbeinen hoch und erkannte einen älteren Mann. Der hatte ein Messer und einen

Korb in der Hand. Und etwas Erde an den Fingerspitzen.

Du schläfst hier wohl, was? fragte der Mann und sah von oben auf das Haargestrüpp

herunter. Jürgen blinzelte zwischen den Beinen des Mannes hindurch in die Sonne und sagte:

Nein, ich schlafe nicht. Ich muß hier aufpassen. Der Mann nickte: So, dafür hast du wohl den

großen Stock da? Ja, antwortete Jürgen mutig und hielt den Stock fest.

Worauf paßt du denn auf?

Das kann ich nicht sagen. Er hielt die Hände fest um den Stock. Wohl auf Geld, was? Der

Mann setzte den Korb ab und wischte das Messer an seinem Hosenboden hin und her.

Nein, auf Geld überhaupt nicht, sagte Jürgen verächtlich.

Auf ganz etwas anderes.

Na, was denn?

Ich kann es nicht sagen. Was anderes eben.

Na, denn nicht. Dann sage ich dir natürlich auch nicht, was ich hier im Korb habe. Der Mann

stieß mit dem Fuß an den Korb und klappte das Messer zu.

Pah, kann mir denken, was in dem Korb ist, meinte Jürgen geringschätzig; Kaninchenfutter.

Donnerwetter, ja! sagte der Mann verwundert; bist ja ein fixer Kerl. Wie alt bist du denn?

Neun.

Oha, denk mal an, neun also. Dann weißt du ja auch, wieviel drei mal neun sind, wie?

Klar, sagte Jürgen, und um Zeit zu gewinnen, sagte er noch: Das ist ja ganz leicht. Und er sah

durch die Beine des Mannes hindurch. Dreimal neun, nicht? fragte er noch mal,

siebenundzwanzig. Das wußte ich gleich.

Stimmt, sagte der Mann, und genau soviel Kaninchen habe ich.

Jürgen machte einen runden Mund: Siebenundzwanzig?

Du kannst sie sehen. Viele sind noch ganz jung. Willst du?

Ich kann doch nicht. Ich muß doch aufpassen, sagte Jürgen unsicher.

Immerzu? fragte der Mann, nachts auch?

Nachts auch. Immerzu. Immer. Jürgen sah an den krummen Beinen hoch. Seit Sonnabend

schon, flüsterte er.

Aber gehst du denn gar nicht nach Hause? Du mußt doch essen.

Jürgen hob einen Stein hoch. Da lag ein halbes Brot. Und eine Blechschachtel.

Dur rauchst? fragte der Mann, hast du denn eine Pfeife?

Jürgen faßte seinen Stock fest an und sagte zaghaft: Ich drehe. Pfeife mag ich nicht.

Schade, der Mann bückte sich zu seinem Korb, die Kaninchen hättest du ruhig mal ansehen

können. Vor allem die Jungen. Vielleicht hättest du dir eines ausgesucht. Aber du kannst hier

2

ja nicht weg.

Nein, sagte Jürgen traurig, nein nein.

Der Mann nahm den Korb hoch und richtete sich auf. Na ja, wenn du hierbleiben mußt -

schade. Und er drehte sich um. Wenn du mich nicht verrätst, sagte Jürgen da schnell, es ist

wegen der Ratten.

Die krummen Beine kamen einen Schritt zurück: Wegen der Ratten?

Ja, die essen doch von den Toten. Von Menschen. Da leben sie doch von.

Wer sagt das?

Unser Lehrer.

Und du paßt nun auf die Ratten auf? fragte der Mann.

Auf die doch nicht! Und dann sagte er ganz leise. Mein Bruder, der liegt nämlich da unten.

Da. Jürgen zeigte mit dem Stock auf die zusammengesackten Mauern. Unser Haus kriegte

eine Bombe. Mit einmal war das Licht weg im Keller. Und er auch. Wir haben noch gerufen.

ER war viel kleiner als ich. Erst vier. Es muß hier ja noch sein. Er ist doch viel kleiner als ich.

Der Mann sah von oben auf das Haargestrüpp. Aber dann sagte er plötzlich: Ja, hat euer

Lehrer euch denn nicht gesagt daß die Ratten nachts schlafen?

Nein, flüsterte Jürgen und sah mit einmal ganz müde aus, das hat er nicht gesagt.

Na, sagte der Mann, das ist aber ein Lehrer, wenn er das nicht mal weiß. Nachts schlafen die

Ratten doch. Nachts kannst du ruhig nach Hause gehen. Nachts schlafen sie immer. Wenn es

dunkel wird, schon.

Jürgen machte mit seinem Stock kleine Kuhlen in den Schutt. Lauter kleine Betten sind das,

dachte er, alles kleine Betten. Da sagte der Mann (und seine krummen Beine waren ganz

unruhig dabei): Weißt du was? Jetzt füttere ich schnell meine Kaninchen, und wenn es dunkel

wird, hole ich dich ab. Vielleicht kann ich eins mitbringen. Ein kleines oder, was meinst du?

Jürgen machte kleine Kuhlen in den Schutt. Lauter kleine Kaninchen. Weiße, graue,

weißgraue. Ich weiß nicht, sagte er leise und sah auf die krummen Beine, wenn sie wirklich

nachts schlafen.

Der Mann stieg über die Mauerreste weg auf die Straße. Natürlich, sagte er von da, euer

Lehrer soll einpacken, wenn er das nicht mal weiß.

Da stand Jürgen auf und fragte: Wenn ich eins kriegen kann? Ein weißes vielleicht?

Ich will mal versuchen, rief der Mann schon im Weggehen, aber du mußt hier so lange

warten. Ich gehe dann mit dir nach Hause, weißt du? Ich muß deinem Vater doch sagen, wie

so ein Kaninchenstall gebaut wird. Denn das müßt ihr ja wissen.

Ja, rief Jürgen, ich warte. Ich muß ja noch aufpassen, bis es dunkel wird. Ich warte bestimmt.

Und er rief: Wir haben auch noch Bretter zu Hause Kistenbretter, rief er.

Aber das hörte der Mann schon nicht mehr. Er lief mit seinen krummen Beinen auf die Sonne

zu. Die war schon rot vom Abend und Jürgen konnte sehen, wie sie durch die Beine

hindurchschien, so krumm waren sie. Und der Korb schwankte aufgeregt hin und her.

Kaninchenfutter war da drin. Grünes Kaninchenfutter, das war etwas grau vom Schutt.