Dấn bước hoang vu

Anh có đi cùng em ra biển

bước chân trần trên cát sũng đau

sóng gió nghìn sau dạt bờ rong đá

những hồn ma đã thôi khóc hình hài

Dấu ngoặc kép - Tưởng dễ mà khó

CÁCH VIẾT DẤU NGOẶC KÉP

*

Dấu ngoặc kép là ký tự xuất hiện ở đầu và cuối lời nói trực tiếp, ở đoạn trích dẫn trực tiếp hoặc ở tựa đề, tên tác phẩm được trích dẫn.

Dấu ngoặc kép có thể được sử dụng để nhấn mạnh các từ, nhóm từ hoặc các phần của văn bản mà người viết muốn nêu bật quan điểm.

Dấu ngoặc kép cũng có thể được dùng để nhấn mạnh một tuyên bố, hoặc đánh dấu một từ - ngữ mang nghĩa đen, mang ẩn ý - ví dụ như mỉa mai, hoặc gán ghép vào một ý nghĩa khác.

*

Đêm tử nguyệt

Ngọn đèn bão lóe sáng ba lần trong màn sương trắng đục rồi mất hút.

Vùng đầm lầy này không có lối vào, không có lối ra, ban đêm sương khói vây hãm.

Khi mặt trời vừa tắt bóng, tiếng ếch nhái trỗi lên từng chập hung hăng lan đi khắp vùng lau sậy. Hơi nước bốc lên từng lớp dày đặc, càng lúc càng lạnh lẽo. Tôi đi mãi mà không tìm được đường ra, không tìm được căn nhà gỗ của Kan. Đá dưới chân đẫm sương, ướt bùn trơn trợt, nhưng cứ phải bám vào đá mà đi. Cụ Tông dặn, “nếu rời khỏi con đường đá là lạc vào những bãi lầy bất tận”.

Chân tôi bước hụt giữa hai khe đá, cả thân mình tôi bị kéo xuống. Nước lợ tràn vô miệng làm tôi ho sặc sụa. Cái gì trơn tuột quấn lấy chân tôi giật mạnh xuống đầm. Tôi càng vùng vẫy, nó càng kéo mạnh hơn. Eo tôi cũng bị thắt chặt. Những cái vòi trơn tuột bắt đầu rúc vào cơ thể. Tôi hét lên giận dữ, rút thanh thiên tuế ra, chém bất kể vào những cụm lục bình bao quanh. Có tiếng kêu đau đớn trỗi lên dưới đám lá lục bình. Một tiếng kêu, hai tiếng kêu, rồi những tiếng kêu dài tức tưởi lan đi. Đó là bầy đoàn Ru Ru, những oan hồn trăm năm không siêu thoát được của đầm lầy. Chân tôi từ từ được thả lỏng.

Mùa xưa gió núi yêu nhau

 truyện ngắn đầu tiên về Tình Yêu của Lưu Thủy Hương

*

Mây đen bốn phương ào ạt đổ về thung lũng như nước tràn vào miệng phễu. Trời đất tối xầm lại. Khoảng không gian phía trước thu hẹp dần. Toàn đá, loại đá tai mèo xám sắc cạnh. Vùng này gần như không có cây cỏ, chỉ lác đác vài cây cổ thụ khô đứng đơn độc và mấy cụm xương rồng. Xa thật xa, một vệt xanh hiện ra mờ nhạt, từ đây đến đó chắc khoảng vài cây số. Tôi không hy vọng sẽ qua khỏi thung lũng trước khi cơn giông kéo đến.

Gió dữ nổi lên những cơn lốc hung hăng. Cánh đồng nhộn nhạo chuyển mình thành những bức tường chập chùng. Đám xương rồng trồi lên thụp xuống như bóng ma hồn quỷ. Từng đợt gió muốn vật ngã tôi, muốn vùi tôi xuống đám đá sắc cạnh. Hai bàn tay tôi tóe máu, mặt mày trầy xước. Trời càng lúc càng tối tăm. Tấm màn đen trên cao bỗng bị xé toạc ra làm đôi, tia chớp đầu tiên xanh lè giáng xuống cây cổ thụ. Tiếng nổ kinh hoàng nối tiếp theo, đất trời rung chuyển. Cây cổ thụ bị xẻ đôi, bắt đầu bốc cháy. Thoạt đầu tia lửa nhỏ, gió thổi bùng lên thành cây đuốc khổng lồ. Một cây, hai cây, ba cây… bầu trời lóe sáng từng chập hung tợn. Những tiếng động cuồng nộ từ trên cao thay nhau giáng xuống vùng đất bị nguyền rủa.

Kapitel 4: Teil der Tiefe - Morgendliche Dunkelheit

Niemand kann die Vergangenheit aufrechterhalten, um sie in die Gegenwart zurückzubringen.

Liebling! Nur die Vergangenheit hält sich automatisch aufrecht und hat eine enorme Macht. Sie versucht ständig, zurückzukehren und sich heimlich mit der Gegenwart zu verbinden, wie Verbrecher und Mittäter. In dunklen und düsteren Träumen taucht sie immer wieder auf. Auch wenn ich sie fürchte und vertreibe, wird sie trotzig aus der Dunkelheit des Unbewussten zurückkehren.

Meine Liebe! Ich möchte dir das sündigen Jenseits der Nacht erzählen.

Kapitel 3: Der einsame Stern - Morgendliche Dunkelheit

Ich war in einer kleinen und beengten Welt aufgewachsen. Meine Eltern und ihre Landsleute konnten nie verstehen, wie schrecklich diese Welt war.

An Sommerabenden saß ich oft am Fenster, schaute in den Himmel und suchte für mich nach einem Stern. Der Stern musste nicht groß sein, sollte nicht blau oder rot sein. Aber er musste funkelnd, einladend sein und mir eine eigene Welt mit bezaubernden Halluzinationen versprechen. Ich würde mit meiner Fantasie dorthin fliegen. Die Fantasie würde mich von hier wegziehen und mich in einen magischen Raum führen.

Kapitel 2: Teil des Traums - Morgendliche Dunkelheit

 Ich war Nils.

Meine Geheimnisse lagen im dunkelsten Teil meiner Seele.

Sie waren unsichtbare Geister, die nur in der Nacht auftauchten, als die üblichen Sorgen eingeschlafen waren. Ein schmaler Pfad öffnete sich zwischen den turmhohen Kartons voller Erinnerungen. Die alten, schäbigen Kartons waren durcheinander gestapelt, sie drohten zu fallen. Geister glitten durch diesen schmalen Pfad. Kam es zu einer starken Kollision, würden die Kartons fallen, würde der Pfad verschwinden. Dann wäre da nur noch die Zerstörung, die Panik und der Schmerz.

Kapitel 1: Das Jagdspiel - Morgendliche Dunkelheit

Eine attraktive Frau sucht ihre Schönheit nicht im Spiegel. Sie sucht es in den Augen der Männer.
Es war eine leidenschaftliche und magische Entdeckungsreise, die ich mit Nils nicht teilen konnte.
Nils sagte, dass mein Lächeln zu kühl war, dass es nicht zu dem warmen und sanften Gesicht einer Asiatin passte. Ich zuckte mit den Schultern. Nils hatte hunderttausend Gründe, mein Aussehen zu kritisieren. Aber wir wussten beide, dass diese Gründe nur eine dünne Barriere waren, damit wir uns nicht in die Arme fallen. Dann würde die Katastrophe kommen. Dann würde ich nur noch Angst in Nils' Augen sehen.

Ban đêm chuột cũng ngủ

Truyện ngắn Wolfgang Borchert
Bản dịch Lưu Thủy Hương 

*

Trên bức tường hiu quạnh cái miệng cửa sổ trống rỗng ngáp dài trong ánh chiều sớm rực màu tím đỏ. Từng đám mây bụi đong đưa qua những đống xương cốt ống khói vươn cao ngất ngưởng. Hoang mạc gạch đá chìm dần vào giấc ngủ.

Nó nhắm mắt lại. Trời bỗng nhiên thêm tối. Cảm giác ai đó đang đi đến và rồi đứng trước mặt nó, trong tối tăm, trong tĩnh lặng. Giờ thì họ tóm được mình! Nó nghĩ. Nhưng khi hé mắt ra nhìn nó chỉ thấy đôi chân với hai ống quần sờn cũ. Mà chân thì cong đến độ có thể nhìn xuyên qua khoảng trống ở giữa. Nó đánh bạo lướt mắt lên phía trên ống quần và nhận ra một người đàn ông lớn tuổi. Ông ta cầm một con dao và xách một cái giỏ. Mấy ngón tay có dính chút xíu đất.

Hai người đàn ông

Truyện ngắn Wolfgang Borchert

Bản dịch Lưu Thủy Hương

*

HAI NGƯỜI ĐÀN ÔNG
Ngày xửa ngày xưa có hai người đàn ông. Khi họ được hai tuổi, họ đánh nhau bằng tay.
Khi họ mười hai tuổi, họ đánh nhau bằng gậy và dùng đá ném nhau.
Khi họ hai mươi hai tuổi, họ dùng súng trường bắn vào nhau.
Khi họ bốn mươi hai tuổi, họ ném bom.
Khi họ sáu mươi hai tuổi, họ lây vi khuẩn cho nhau.
Khi họ tám mươi hai tuổi, họ chết. Hai người được chôn cất cạnh nhau.
Khi qua trăm năm, một con trùn đất ăn xuyên qua hai ngôi mộ, nó không nhận ra rằng, có hai người khác nhau đã được chôn cất ở đây. Đó là một thứ đất giống nhau. Tất cả đều là đất giống nhau. 

*

Chưng hoa hay trưng hoa

1. Chưng hoa, trưng hoa là tiếng Hán-Việt?

Ở đây tôi sử dụng 5 cuốn từ điển của Đào Duy Anh, Nguyễn Tôn Nhan, Võ Phá, Thiều Chửu, Lôi Hàng (người Trung Quốc) và cuốn Học chữ Hán của Lưu Khôn (có dẫn giải đầy đủ các bộ chữ Hán).

CHƯNG (bộ hỏa) có nghĩa là: Làm cho khí lửa bốc lên, chưng thử (nắng chang chang), chưng lưu, chưng cất, chưng tuất (cứu viện), chưng uất (khí uất bốc lên)… Hoàn toàn không có nghĩa “chưng hoa” ở đây. 

Bên bờ cỏ

Vợ chồng tôi đều là Phật tử.

Nỗi nhớ Phật, nhớ mùi hương nơi cửa chùa trong lòng tôi thường rất lớn. Nhưng theo thời gian, nó trở thành nỗi nhớ âm ỉ chôn sâu trong đáy lòng, mà mỗi khi nghĩ đến, tôi đành tự nhủ: ráng đừng làm gì bậy bạ, ráng sống cho lương thiện vậy là gần với Phật rồi.

Bầu không khí thanh tịnh nơi cửa chùa, như ngày xưa còn nhỏ, như trong những nỗi hoài niệm, tôi không sao tìm lại được. Nhiều lúc muốn lên chùa để thấy mình chỉ là cỏ dại, mọc lan man dưới chân thềm đá. Nhưng chùa chiềng bây giờ chỉ toàn người là người, toàn hoa chăm, cỏ xén, lối hẹp, cây kiểng. Tượng Phật sơn son thếp vàng nhìn rất xa lạ. Người tu hành thì cờ quạt, lọng phướn như hát bội.

Những chuyện lùm lùm của nhà nước - nhà chùa tranh nhau món lợi khổng lồ từ tiền cúng dường, cuộc sống xa xỉ thiếu đạo hạnh của người tu hành cũng góp phần hủy hoại nỗi nhớ nhung.

Văn hóa

Văn hóa tiếng Latin là cultura (hay cultus), có nghĩa “gieo trồng”. Người ta gieo trồng cái đẹp vào tâm hồn con người, vào cuộc sống con người, để bản tính không còn là bản năng mà là văn hóa.

Chào hỏi, xin lỗi, cảm ơn là cách thể hiện văn hóa của người Đức. Họ nói to, nói rõ, theo phản xạ. Họ bắt tay, hay ôm hôn theo thói quen.

Người Việt Nam thường chỉ cười bẽn lẽn, gật đầu nhẹ nhàng và nói lí nhí.

Tôi chưa bao giờ phải so sánh, văn hóa nào hay hơn văn hóa nào.

Tôi sanh ra và lớn lên ở miền Nam - Việt Nam, vào thời con người miền Nam còn hiền hòa lễ phép lắm. Ra đường không có chuyện đụng xe rồi sừng sộ đánh nhau. Làng xóm không có côn đồ vác mã tấu đi chém người. Người ta không nhìn nhau rồi bảo là nhìn đểu. Trong quán ăn không dùng lời lẽ trịch thượng, khoe mã trọc phú hay chửi bới.

Ngày 0

 

làn sóng đẩy con thuyền ra trận

từng đoàn xe hối hả

tiếng còi đêm

làn sóng đẩy cổng trường khép lại

đàn trẻ thơ tắt ngấm nụ cười

1

2

3

4

rồi người ta không đếm nữa - bao nhiêu con sóng đi qua

nhấn chìm thành phố

trong thảm họa

Lời nguyền mùa tang ma

Lệnh phong tỏa đã không thể cách ly gia đình cô Loan và gia đình ông Tung ra, mà đẩy họ lại gần nhau hơn. Giữa cơn hoạn nạn, đói khát và quẫn trí, lời nguyền của cô Loan đội mồ quay về, đòi từng mạng sống.

Những kẻ vô công rỗi nghề có quá nhiều thời gian để hóng chuyện bên nhà hàng xóm. Từ năm ngoái, rẻo đất rộng hai mét bên hông nhà của cô Loan đã biến thành dãy nhà bếp của quán nhậu Tung Hoành. Bây giờ, ngồi trong nhà cô cũng nghe được họ nói gì, nấu gì, ăn gì trên đất của cô. Nơi đó từng là lối đi sang trọng của cô từ cổng ra phía sau nhà. Dọc bên tường cô treo mấy giò phong lan và đặt mấy chậu bông sứ. Buổi chiều mát, cô còn nằm đó đong đưa trên võng, online tâm sự với bạn bè facebook. Nhờ nó mà căn nhà nhỏ xíu của cô thông thoáng hơn mấy căn nhà khác trong con hẻm chật chội, tù túng. Cô về Bến Tre làm đám giỗ cho má cô ba ngày, lúc quay trở lại, cái tường gạch mới xây đã lấn sang tới tận vách nhà.

 

Cô Loan đứng ở cổng nhìn sững cái tường gạch nham nhở, không dám tin đây là căn nhà của mình. Lối đi tráng xi măng bên hông nhà biến đâu mất. Mấy giò phong lan biến đâu mất. Năm chậu bông sứ biến đâu mất. Cô mở cửa, rón rén đi vô sân như tên ăn trộm. Cảm giác sợ hãi, cảm giác xa lạ làm cái đầu của cô quay u u như có chong chóng trong đó.

Vạn câu tình cũ

(Viết tặng X, giữa mùa corona khốc liệt)

*

Xe cứu thương hụ còi trên đường cao tốc 405, hối hả rẽ về hướng Euclid. Một ngày cuối thu, những hàng cọ đen đổ bóng trên con đường dẫn vào bệnh viện Fountain Valley.

Người phụ nữ nằm trên xe, thân thể bất động, đôi mắt vô vọng nhìn lên bầu trời giăng giăng mưa bụi. Khi chiếc băng ca được đẩy vào hành lang phòng cấp cứu, cô khép mắt lại, gọi tên một người.

*

Ánh trăng đổ dài soi hai chiếc bóng thẩn thơ trôi dọc bờ biển. Sóng cuốn vết chân của họ ra khơi, để lại mặt cát ướt phẳng lì. Biển ban đêm mịt mùng tăm tối, như muôn trùng, như bất tận.

Mái tóc nàng bay theo gió. Huy đưa tay đón những sợi tóc mềm, thơm hương ngày cũ.

- Ngày mai rời đảo rồi. Anh vẫn không thể nắm tay em.

- Tình cũ ba mươi năm, làm sao nắm giữ. Ngày mai, mỗi đứa một nẻo đường.

- Tại sao em trở về sau ba mươi năm ra đi biền biệt?

- Vì em muốn tìm lại những gì đã mất.

 

Qua miền hơi thở - Lauf durch die Atemdomäne

 

Chiếc xe tăng tốc vượt qua cây cầu dây bắt ngang thung lũng.

Bốn chiếc bánh cao su nhảy lóc cóc trên những tấm ván gỗ mục. Nhiều tấm hư hỏng rơi theo vòng quay của bánh xe, rơi mông lung xuống vực thẳm mù mịt.

Phía trước là đỉnh núi mù sương. Phía sau là màn mưa giăng xám ngắt. T thì thầm:

“Lạy Trời. Bên kia là vùng tự do.”

Sương tràn vào miệng cô, lạnh lẽo. Trên vùng cao thiếu dưỡng khí, cổ người teo lại như trái táo khô, da người hóa xanh xao như lá chuối non.

“Cố lên. Bên kia là vùng an toàn.”

T cố gắng kêu lên trong tiếng thở. H ngồi sau tay lái, không nói gì. Anh đang tập trung cho xe chạy lên những tấm ván mục. Cuộc săn đuổi sẽ đến hồi bi thảm. Hoặc là chúng kéo đến hủy diệt mạng sống của hai người. Hoặc là chiếc xe rơi xuống vực thẳm trùng trùng, mang theo hai mạng sống và ba cái xác chết.

L, V, A nằm trên băng ghế sau, đầu nghẹo qua một bên, miệng há hốc. Khi H cuống cuồng lái chiếc xe ăn cắp chạy đi, ba người này đã nhảy lên theo. Trong cơn hoảng loạn, chiếc xe tông sập cánh cổng trại đã được hàn kín, càn lên những cuộn dây kẽm gai. H bẻ tay lái, cho xe lao vào khu rừng dương sỉ rậm rạp. Vực thẳm bát ngát đột ngột hiện ra trước mặt. Nó ở đó từ bao giờ chờ nuốt trọn những mạng người trốn ra từ trại tập trung. Nó không đen như địa ngục mà lại trắng như sương. Cây cỏ, rong rêu bám hai bên bờ vách đá cũng trắng. Đá cũng trắng. Một màu trắng khủng khiếp.

 

H ra lệnh:

“Em cầm súng, quay lại phía sau, bắn vào bất cứ thứ gì chuyển động.”

T hiểu, mệnh lệnh này không chỉ nhằm vào bọn săn người mà còn nhằm vào V. Phải. V là kẻ từng quản thúc họ trong trại tập trung. Hắn từng có trong tay một trung đội chó săn, giữ nhiệm vụ canh gác và xử tử những kẻ chống đối. Nhưng những con chó dữ của V đã rơi vào tay bọn săn người. Từng con, từng con một. Rồi theo thời gian V cũng trở thành một phạm nhân bị giam trong trại tập trung, như những con người khác. Một phạm nhân bị cả trại giam căm ghét. Chủ của V đã quên hắn, bỏ mặc hắn trong đói khát.

Lauf durch die Atemdomäne

Das Auto beschleunigte und begann auf der Seilbrücke über das Tal zu fahren.

Die vier Gummiräder drohten, von den verrottenden Holzbrettern abzurutschen. Einige beschädigte Platten zerplatzten bei der Drehung des Autos und stürzten ziellos in den düsteren Abgrund.

Vorne lag der neblige Berggipfel. Hinten war der graue strömende Regen. T flüsterte:

"Gott, bitte hilf uns. Auf der anderen Seite ist die Freizone."

Kalter, nasser Nebel befüllte ihren Mund. Im sauerstoffarmen Hochland schrumpfte die Kehle wie getrockneter Apfel, und die Haut wurde so blass wie junges Bananenblatt.

"Komm schon. Die andere Seite ist die sichere Zone."

"Brief an einen deutschen Reporter" và bản dịch tiếng Việt

Brief an einen deutschen Reporter

Hallo S.!

Wie ich Dir schon mitgeteilt habe, hat Facebook mein Konto wieder gesperrt. Die neue Strafe dauert 3 Tage.

Da ich viele Artikel über chinesische Impfstoffe aus deutschen Zeitungen ins Vietnamesische übersetzte, begannen sie mich zu unterdrücken, nahmen meine Posts weg und sperrten mein Konto für 24 Stunden. Vor kurzem wegen eines ganz normalen, harmlosen Kommentars im Status, der gar nicht um Impfstoff oder Politik handelte, haben sie meinen Account für 3 Tage gesperrt.

Seit anderthalb Jahren verbreite ich viele Artikel über Pandemien, Viren, Impfstoffe, medizinische Geräte und Maßnahmen zur Seuchenprävention von deutschen und schweizerischen Zeitungen. Natürlich habe ich auch Angst davor, ohne die Erlaubnis des Herausgebers zu übersetzen, aber ich hoffe, sie werden meine Arbeit im Kampf gegen Corona verstehen. Die Vietnamesen sind sehr unglücklich in der Pandemie, es fehlt ihnen an Informationen über Covid und an Informationen über die Wissenschaft. Währenddessen lügt die Regierung immer weiter, weiter und weiter: Vietnam bekämpft die Pandemie sehr erfolgreich. Am erfolgreichsten in der Welt.

Tổng hợp thông tin về vaccine Trung Quốc

 Mặc dù hai loại vaccine Sinopharm và Sinovac của Trung Quốc đã được WHO cấp phép, ở EU và Mỹ nó vẫn chưa có bất cứ cơ hội nào. EU và Mỹ tuyên bố sẽ có kiểm tra riêng biệt và phê chuẩn của WHO không có giá trị đối với họ.

Những thông tin mà báo chí Đức ghi nhận về vaccine của Trung Quốc chỉ nêu lên hai vấn đề hoàn toàn bất lợi cho chính quyền Bắc Kinh:

1. Trung Quốc lộ rõ dã tâm sử dụng vaccine như một chiêu bài chính trị, đặc biệt là vấn đề biển Đông.

2. Vaccine Trung Quốc không mang lại hiệu quả miễn dịch ở những nước tiêm chủng với tỉ lệ cao: Brazil, Chile, Thái Lan, Thổ Nhĩ Kỳ, Philippinen, Bahrain, Seychelles, Indonesia … Ở đó, dịch bùng lên dữ dội mà không có dấu hiệu sẽ giảm.

Cái giá mà những nước tiêm vaccine Trung Quốc phải trả:

✔️ Mất mạng.

✔️ Mất cảnh giác vì tưởng đã miễn dịch.

✔️ Mất tiền.

✔️ Mất công sức của lực lượng y tế.

✔️ Mất thời gian.

✔️ Mất lòng tin.

Riêng VN có thêm “cái mất” thứ 7 nữa là: ✔️ Mất biển Đông.

Tôi giới thiệu lại những bản dịch từ báo Đức, báo Thụy Sĩ về vaccine Trung Quốc và các bài viết bổ sung thông tin để mọi người tham khảo.

Vaccine của Trung Quốc chỉ hiệu quả trong ít tháng

Tiêm vaccine Trung Quốc, chỉ sau 40 ngày lượng kháng thể đã giảm mất một nửa! Đó là lý do tại vì sao hàng loạt người tiêm hai mũi rồi vẫn bị nhiễm và tử vong. Con số nạn nhân càng ngày càng tăng. Giờ đây, chính nhà sản xuất Trung Quốc cũng phải công bố: chỉ có khoảng một phần ba trong số những người được kiểm tra có lượng kháng thể đạt tiêu chuẩn.

Sinovac là loại vaccine hàng đầu của Trung Quốc (Sinopharm là hàng thứ phẩm) được tiêm rất phổ biến ở các nước nghèo, cận nghèo đang bùng dịch. Các nước đặt cược chương trình tiêm chủng vào Sinovac đang hốt hoảng nói lời vĩnh biệt với thứ vaccine này, và tìm cách tiêm hỗ trợ bằng một loại vaccine Âu-Mỹ khác. Cái giá phải trả của các nước nghèo: kinh phí tiêm vaccine vượt qua khỏi mức dự trù mà dịch lại bùng phát dữ dội hơn.

Ở Đông Nam Á, sự nghi ngại vaccine Trung Quốc ngày càng tăng

Khẩu hiệu: "Loại vaccine tốt nhất là loại hiện có sẵn" đã hết thời ở Indonesia, sau khi hơn 130 nhân viên y tế tiêm vaccine Trung Quốc vẫn tử vong do bệnh Covid-19. Tuy nhiên ở Hồng Kông (và Việt Nam), khẩu hiệu này vẫn sống mãi trong sự nghiệp của Triệu Đà.

Các nước Đông Nam Á tiêm vaccine Trung Quốc (virus bất hoạt), rồi phải hớt hải tiêm thêm vaccine của Âu-Mỹ. Tuy nhiên, theo báo “Neue Zürcher Zeitung” cho đến bây giờ vẫn chưa có nghiên cứu nào về tiêm kết hợp giữa vaccine virus bất hoạt với vaccine vector virus hay mRNA. Những nước tiêm vaccine Trung Quốc trong cơn hốt hoảng chỉ làm liều, tự biến mình thành vật thí nghiệm cho Trung Quốc.

Trong khi đó, ở châu Âu, tiêm kết hợp vaccine vector (AstraZeneca) với vaccine mRNA (BioNTech, Moderna) không phải là chuyện mới mẻ gì. Đại học Y Innsbruck (Áo) cho biết, theo kinh nghiệm đã có từ trước dịch covid, các loại vaccine vector luôn có hiệu quả tốt hơn nếu ở lần thứ hai tiêm loại vaccine khác. Châu Âu sử dụng phương án tiêm kết hợp này là dựa vào hiểu biết khoa học đã có sẵn.